Categorie: Demontage

De uitnodiging voor de nieuwjaarsborrel stond in de regionale krant: een foto van het provinciebestuur, grijnzend in de camera vóór het provinciehuis. Tijdens de fotosessie had iemand nog de ‘D66 is kut’-sticker op een lantaarnpaal opgemerkt, maar die heeft de fotograaf eruit kunnen shoppen.

We gaan een verkiezingsjaar in, spreekt commissaris van de Koning René Paas (52, CDA) de zaal toe. In tegenstelling tot lokale en landelijke verkiezingen leven die voor de Provinciale Staten nauwelijks, betoogt hij, en dat moet anders. Sommigen zien in de Statenverkiezingen een opiniepeiling over het kabinet, zegt hij. ‘Anderen doen alsof het gaat om de verkiezing van de Eerste Kamer. Maar Statenverkiezingen gaan over de Státen.’

In de zaal staan veel mensen die ik de afgelopen maanden heb gesproken. Tientallen formele en informele gesprekken voerde ik, in het fractiehuis, tijdens werkbezoeken en in de kroegen van Stad en Ommeland, on en off the record, met Statenleden, gedeputeerden en andere huidige en voormalige kopstukken van de Groninger politiek.

Bijna allemaal zijn ze hier samen om naar de commissaris van de Koning te luisteren.

‘De verkiezingen gaan over de provinciale politiek,’ vervolgt hij. ‘En over de grote vraagstukken van Groningen. Over de gevolgen daarvan voor Groningers. Dus laat je niks wijsmaken: dáárover gaan de verkiezingen!’

Hier is iets aan de hand

Op 16 augustus 2012 trilde de aarde bij het dorpje Huizinge, zo’n twintig kilometer ten noordwesten van de stad Groningen. De beving was de zwaarste ooit: 3,6 op de Schaal van Richter. Bij de NAM kwamen in de dagen daarna duizenden schademeldingen binnen, van scheuren in muren, schoorstenen die dreigden in te storten, eeuwenoude boerderijen die met balken overeind moesten worden gehouden. ‘Huizinge’ was een kantelpunt voor de provincie.

In één klap drongen de desastreuze gevolgen van de gaswinning door tot de nationale media, en hoorde de rest van Nederland wat de Groningers al jaren wisten: hier is iets aan de hand. Sinds ‘Huizinge’ weet ook iedereen in Groningen weer dat er zoiets bestaat als een provinciebestuur, met een commissaris aan het roer.

Max van den Berg (PvdA) was commissaris van de Koningin, later van de Koning, in Groningen van 2007 tot 2016 en dus ook in dat cruciale jaar 2012. Als jonge wethouder in Groningen in de jaren zeventig stond hij al bekend als ‘de ayatollah van het Hoge Noorden’. Na acht jaar als landelijk partijvoorzitter en acht jaar in het Europarlement leek Van den Berg als commissaris van de Koning in Groningen in de bestuurlijke luwte te verdwijnen, maar door de aardbeving bij Huizinge in 2012 stond hij opeens weer in het middelpunt van de belangstelling. Van den Berg reisde af naar Den Haag en haalde hard uit naar toenmalig minister Kamp, die honderd miljoen toezegde voor preventieve versterking.

Honderd miljóén? Een miljárd moest Groningen krijgen! ‘Het wordt tijd dat Den Haag opkomt voor álle Nederlanders,’ brieste Van den Berg. ‘Niet alleen voor die in Amsterdam en Rotterdam, maar óók voor de Groningers.’

Die plotselinge aandacht kwam niet alléén door Huizinge, zegt de inmiddels 72-jarige Max van den Berg eind november in zijn woning aan de Hoge der A, hartje ‘Stad’. ‘Daar hebben we enorm hard voor moeten lobbyen en actievoeren. Ikzelf voorop. Mijn rol werd veel zwaarder door de aardbevingsproblematiek, maar met name door de manier waarop ik die invulde.’

In provincies buiten de Randstad, zegt Van den Berg, spelen de provinciebesturen een grotere rol dan in Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht. ‘In de Randstad hebben de grote steden veel meer macht, waardoor de provinciebesturen minder te zeggen hebben. Ook speelt de identiteit daar minder. Wie voelt zich nou een Zuid-Hollander? Maar mensen voelen zich wél Zeeuw, of Fries. Of Groninger. Dat gevoel is in Groningen door de aardbevingen nog sterker geworden.’

Van den Berg werd als commissaris van de Koning opgevolgd door René Paas (CDA), oud-CNV-voorzitter en eveneens oud-wethouder in Groningen. Eigenlijk, zegt Paas een paar weken later in het provinciehuis, gaat het in de Statenzaal altijd over gas, ook als het níét over gas gaat, omdat de gaswinning als een soort spinnenweb over alle andere onderwerpen heen ligt: leefbaarheid, ruimtelijke ordening, energietransitie, noem maar op: ‘De gaswinning is de, hopelijk tijdelijke, identiteit van de provincie Groningen geworden.’

Een soort Mark Rutte

‘En, Mirjam, wat is je prognose? Twee zetels? Drie?’ plaagt PvdA’er Romke Visser (56) aan tafel in het atrium tijdens de lunchpauze die de Statenvergadering van november onderbreekt. Het atrium is de overkapte binnenplaats van het provinciehuis die tijdens vergaderingen wordt gebruikt als bedrijfskantine en na die tijd als kroeg. Visser is plaatsvervangend voorzitter van de Staten, waar hij sinds 2011 in zit.

‘Nou,’ grijnst VVD-fractievoorzitter Mirjam Wulfse terug, ‘Madà en ik denken er wel in te komen, hoor.’ Madà is Madà Miesen, de nummer twee van de VVD-lijst. Maar serieus, zegt ze, het is wel een gepuzzel, hoor, want je weet natuurlijk nooit hoeveel zetels je haalt. Zijn dat er, zeg, zes, dan kun je je twee minder ervaren kandidaten veroorloven. Maar met vier stuks, zoals de huidige fractie heeft, moeten ze doorgewinterd zijn. ‘Nu is het bij ons goed gekomen, maar je hebt het niet altijd in de hand. Zo hebben we ook geprobeerd meer kandidaten te krijgen uit Oost-Groningen. Niet gelukt.’

Och, verzucht Visser. ‘Toen wij er nog twaalf hadden, konden we ons een misser permitteren. Maar nu?’

Als de VVD nul zetels krijgt, zegt Wulfse, die haar leeftijd niet wil geven, verhuist ze terug naar het zuiden. ‘Als het hier zo links wordt, wil ik hier niet meer wonen,’ lacht ze tussen de happen groentesoep door. ‘Eigenlijk is La Wulfse een soort Mark Rutte, hè,’ grijnst Visser. ‘Die lacht ook alles weg.’

Zoutwinning en gas

Welkom op het provinciehuis van Groningen, waar op 16 juni 1602 de arena in gebruik werd genomen die nog altijd dienstdoet als Statenzaal (de langst in gebruik zijnde van Nederland!). Waar boven de gebeeldhouwde schoorsteenmantel (uit 1687!) het schilderij Religie en Vrijheid pronkt van de Stadjer Herman Collenius. Waar een scheepsbel het begin van elke vergadering en het eind van elke pauze inluidt.

Ook tijdens de Statenvergadering van november gaat het over het gas. Althans, de zoutwinning staat op de agenda, en zeg je zoutwinning, dan zeg je ‘gerommel in de bodem’, oftewel – exact.

De novembervergadering blijkt een soort marathon te zijn. Twaalf politieke richtingen, drieënveertig Statenleden, vijf gedeputeerden, één commissaris. En na de lunch, naarmate de middag vordert, denken ze allemaal hetzelfde: hoe lang nog?
‘Vermaak je je nog?’ vraagt René Paas grijnzend tijdens een schorsing, halverwege de middag. ‘Ik heb nu wel zin om even te rennen.’

Bianca Kruize van D66 haalt twee grote puntzakken drop tevoorschijn, die af en toe achterwaarts verdwijnen naar de collega’s van de ChristenUnie.
VVD’er Nico Bakker (66), een boomlange man met lijzige stem, dito tred en zwaar Gronings accent, loopt zuchtend de zaal uit. Of het nog een beetje gaat, vraag ik hem. ‘Nee. Pfffff.’ ‘Ga bij de Staten, het houdt je van de straten,’ citeert hij niemand in het bijzonder. ‘Maar dit hoeft nu ook weer niet. Even roken, hoor.’ Als hij terugkomt heeft hij twee koppen koffie bij zich: eentje voor zichzelf, de andere zet hij bij zijn fractievoorzitter Mirjam Wulfse neer.

De SP’ers dragen stropdassen

Zo’n lange vergadering is een uitgelezen moment om eens goed rond te kijken.

De SP is met acht zetels de grootste fractie in de coalitie. Die maakte bij de vorige verkiezingen genadeloos een einde aan negentig jaar PvdA-dominantie en leverde zo de gedeputeerde op het zwaarste dossier: Eelco Eikenaar, op Gaswinning. Of dat nou zo’n goed idee was, daar zijn de meningen over verdeeld. Maar daarover straks meer.

Het CDA van gedeputeerde Patrick Brouns (Financiën, Economische Zaken, Herindeling) heeft vijf zetels. ChristenUnie (Henk Staghouwer, Landbouw, Natuur, Water) en D66 (Fleur Gräper, Verkeer, Ruimtelijke Ordening) hebben er elk vier.

De kleinste coalitiepartij is GroenLinks (Nienke Homan, Milieu, Energietransitie) met drie stuks.

Bij de oppositie is de PvdA de grootste: zes zetels. De VVD heeft er vier, Groninger Belang drie, Partij voor de Dieren en PVV elk twee. De kleinste zijn de twee eenmansfracties: die van de Partij voor het Noorden en de fractie-Kaatee – die laatste is een afsplitsing van de PVV. Ronald Kaatee kreeg ruzie met fractievoorzitter Ton van Kesteren. Volgens die laatste had Kaatee geflirt met Forum voor Democratie in aanloop naar de herindelingsverkiezingen. Hij ontkende, maar het vertrouwen was weg, en nu zitten ze tegenover elkaar in de Statenzaal.

Wat verder opvalt: de SP’ers dragen stropdassen. Wanneer is dat gebeurd? In het geval van Eelco Eikenaar: die knoopte er eentje om toen hij gedeputeerde werd. Fractievoorzitter Jan Hein Mastenbroek (43, ook een das), is advocaat. ‘Ik heb een redelijk inkomen en rijd in een dikke auto, maar ik blijf vinden dat mensen die het moeilijk hebben steun moeten krijgen. En dat mensen die het beter hebben dat kunnen betalen,’ zegt hij desgevraagd. ‘En dat kan ook in een pak. We hoeven niet allemaal in een Hans-Spekman-trui rond te lopen.’

Bijna elke fractie heeft een dame van een zekere leeftijd, met een bril en makkelijk, meestal grijs, haar. Ook opvallend: een handvol jongeren, eveneens verdeeld over de breedte van het politieke spectrum.

Wat nog meer opvalt: de Statenleden lijken een soort light-versie, een wat mildere variant van hun landelijke, meer uitgesproken politieke broeders en zusters.

Groninger ingetogenheid? ‘Wij neigen als collectief wel eens naar grijsgekookte andijvie,’ zegt PvdA’er Romke Visser met gedragen stem. ‘We nemen belangrijke beslissingen, maar op de keper beschouwd zijn de wezenlijke politieke verschillen vaak erg klein.’

Alle hoeken van de Statenzaal

Wat ik precies van plan ben, vragen de Statenleden nieuwsgierig. Of ik ook bij andere provincies langs ga. En wordt het ‘weer zo’n vooringenomen stuk,’ vraagt Ton van Kesteren van de PVV?

Dat ik kom kijken hoe House of Cards het is aan het Martinikerkhof, plaag ik. En wie dan de Groningse Frank Underwood is. Mirjam Wulfse van de VVD lacht hard en gul. ‘We hebben heel veel mensen die dénken dat ze het zijn. Maar och. Hádden we maar een Frank Underwood!’ VVD-fractievoorzitter Mirjam Wulfse zit in een soort spagaat. Zij is Groninger én lid van de partij van minister Wiebes, die over gaswinning gaat. Onder diens voorganger, de in Groningen omstreden Henk Kamp, zag Wulfse naar eigen zeggen vijf jaar lang alle hoeken van de Statenzaal. ‘De assistente van Kamp’ noemden ze haar. ‘Groningen is natuurlijk een links bolwerk en in elk debat werd ik verantwoordelijk gehouden voor de gaswinning. Ik ben tenslotte de exponent van de partij van de gaswinning en dus was het natuurlijk míjn schuld dat mensen al maanden huilend in een huisje zaten. Een heel mooi staaltje van framing. Elke keer als ik naar de microfoon liep, wist ik: ik ben weer het haasje. Aanvallen, interrupties, de hele vergadering probeerde me als hakblok te gebruiken. In die tijd leerde ik het nooit persoonlijk te laten worden. Anders red je het niet.’

Klaar om met de burger te praten

Het provinciebestuur in Groningen kwam door de aardbevingen opeens weer in de belangstelling te staan, maar dat vertaalde zich bepaald niet in hogere opkomstcijfers bij de Statenverkiezingen. In 2011, een jaar voor Huizinge, was het nog 58 procent, bij de verkiezingen van 2015 zakte het percentage terug naar 53.

Om de kloof tussen burger en provinciebestuur te verkleinen, werd in maart vorig jaar ‘Praten met de Staten’ ingevoerd. Zo’n acht keer per jaar, in de opmaat naar de maandelijkse Statenvergadering, kunnen Groningers een uur lang ‘in gesprek’ met de Statenleden. Soms zijn de sessies op locatie, maar op deze woensdagmiddag is het atrium het decor.

Enkele tientallen Statenleden staan klaar om met de burger te praten, bij statafels die zijn voorzien van bloemstukjes – bij toeval overgebleven na een evenement – en bordjes met actuele onderwerpen, zoals ‘Fietsroute Plus Groningen-Leek’, ‘Verdubbeling N33’ en ‘Presentatie startdocument Nationaal Programma Groningen’.

Er is koffie, er is Groninger koek en er is een bouillonnetje.

Zo’n twintig bezoekers komen in kleine groepjes binnendruppelen. Bij de entree hebben ze een paarse badge met hun naam gekregen. De gemiddelde haarkleur is grijs. De meesten vertegenwoordigen lokale belangenclubs en stappen doelgericht op ‘hun’ onderwerp af, gewapend met studies en plattegronden. De bezoekers blijken vooral bezig met de verdubbeling van de N33 en de fietsroute. Bij de tafeltjes ‘Interprovinciaal wolvenplan’ en ‘Provinciaal inpassingsplan waterberging en natuur zuidelijk Westerkwartier’ blijft het leeg. Maar de Statenleden zelf zijn tevreden over de opkomst, zeggen ze: bij Praten met de Staten komen zelden meer dan twintig burgers opdagen.

Drie petten

In het fractiehuis, dat vanbinnen via allerlei krochten aan het provinciehuis vastzit, heeft elke fractie haar eigen ruimte. De meeste kamers zijn opvallend kleurloos, met nauwelijks posters van partijcoryfeeën of andere parafernalia. Als er al ooit politiekromantiek heerste, dan is die vakkundig de nek omgedraaid door libidokillers als een clean desk policy.

Behalve in één fractiekamer: daar zijn de wanden van boven tot onder bedekt met Groninger vlaggen, flyers, posters, sommige gesigneerd. En, op posterformaat: de foto waarop de landelijke partijleider zelve poseert als diens grote held, Michiel de Ruyter – vastberaden blik, kanten kraagje, de blonde kuif fier wapperend.

Welkom bij de PVV.

Eerst had hij een klein kamertje, vertelt fractievoorzitter Ton van Kesteren – imposante man, 64 jaar, strak in het pak, weelderige grijze haardos, klaar klinkend stemgeluid. Behalve in de Staten zit hij ook in de Eerste Kamer én (inmiddels) in de gemeenteraad van de stad Groningen. ‘Maar toen werd het provinciehuis verbouwd en kreeg de VVD een mooie grote kamer. Dus ik zei: dat wil ik ook. Jammer, zeiden ze, had je eerder moeten zijn. Toen heb ik stennis geschopt.’ Zelf ziet Van Kesteren zijn drie petten als Statenlid, senator en gemeenteraadslid helemaal niet als probleem. Integendeel: ze zijn, zegt hij, uitstekend te combineren. De onderwerpen in de gemeenteraad en in de Provinciale Staten hebben veel ‘overlap’. Ook zijn contacten in de Eerste Kamer, waar hij een dag in de week aan kwijt is, zijn ‘van onschatbare waarde’ vanwege de korte directe lijntjes. Dankzij die contacten bracht het Benelux Parlement voor het eerst in zijn bestaan ‘een voor Groningen zeer succesvol werkbezoek aan Stad en Ommeland,’ vertelt hij. ‘Het is jammer dat media dat niet zien. Maar het zoeken naar stokken om de PVV mee te kunnen slaan ben ik wel gewend.’ Laatst nog vergeleek zijn collega-Statenlid René van der Goot (PvdA) de aanhangers van de PVV in een Twitterbericht met de nazi’s. Na woedende reacties van de PVV-fractie en een stormpje in de media stapte hij een dag vóór de novembervergadering op.

Op het planbord in de fractiekamer staan voor de hele week maaltijden ingevuld. Op dinsdagen sta at er ‘koek halal’ op het menu. Grapje zeker? De PVV’er lijkt de tekst voor het eerst te zien. Hij grijnst. ‘Wij houden van vrijheid en van humor.’

Glossy’s in plaats van flyers

Een dinsdagavond, begin december. In een vergaderkamer van het fractiehuis zitten de Statenleden van de ChristenUnie met hun medewerkers en steunfractieleden om een grote tafel. Fractievoorzitter Rinze van der Born, in het dagelijks leven marketingmanager bij VNO-NCW MKB Noord, opent de vergaderingen met Psalm 85, die hij voordraagt vanaf zijn iPad: ‘God bevrijdt mensen die ontzag voor Hem hebben.’

De CU-fractie is de enige met twee voorzitters. Van der Born (40) doet vooral het interne werk, incassomedewerker Gerrit Jan Steenbergen (48) treedt meer naar buiten. ‘Ik zie hem vaker dan mijn vrouw,’ knikt laatstgenoemde naar zijn collega-voorzitter. ‘Ik ben ook leuker dan jouw vrouw,’ riposteert die. ‘Ik ken zijn vrouw heel goed, hoor,’ stelt Van der Born de verslaggeefster gerust. ‘En ze weet wie het zegt.’

Op de agenda, onder meer: de verkiezingscampagne. Ze willen een glossy maken, met mooie foto’s en verhalen over alles wat de leden waardevol vinden. Flyers, zegt Statenlid Fredric Geijtenbeek (28), die, als hij niet in de Statenzaal zit, voor de klas staat, daar kun je écht niet meer mee aankomen.

‘Bovendien houdt onze achterban er niet van om op markten te staan. Maar glossy’s verspreiden is een heel ander verhaal.’

Aan het eind van de vergadering heeft Van der Born nog een puntje. Kledingbank Máxima in Sappemeer, waar ze laatst op werkbezoek waren, doet mee met Dress for Success. Minima krijgen nette kleding om in te solliciteren. ‘Ze hebben een enorm tekort aan mannenkleding, en toen dacht ik: hier op het provinciehuis lopen zoveel pakken rond, die moeten toch eens wat over hebben?’

Na de rondvraag dankt Steenbergen God voor de goede vergadering.

Het is laat, het is koud, de CU’ers nemen afscheid op de stoep voor het fractiehuis. Na een snel sigaretje verdwijnen ook de fractievoorzitters de donkere decembernacht in.

Alleen de VVD is tegen

Of ik iemand ken die werk zoekt, vraagt fractievoorzitter Bram Schmaal (47) van Groninger Belang, op zijn kamer in het fractiehuis – memomagneten in de kleuren van de Groninger vlag. Zijn vorige fractiemedewerker werd wethouder en nu zoekt hij een nieuwe. Lastig, zegt Schmaal, om zonder te zitten zo vlak voor de campagne.

Bram Schmaal en zijn tweelingbroer Henk Jan waren al langer actief in gemeenteraden. De verhouding tussen gemeenten en provincie, dachten ze, die moest toch beter kunnen? In 2014, na een avond brainstormen, nodigden ze de lokale partijen uit.

Vrij snel sloten zich er zestien aan, die gezamenlijk een partijprogramma samenstelden. Driekwart jaar later haalde Groninger Belang drie zetels binnen in de Staten, waar het dat programma nu uitvoert.

Daarnaast varen de aangesloten partijen hun eigen koers in hun eigen gemeenten, en dat moet ook zo blijven, zegt Schmaal: een grotere verantwoordelijkheid voor gemeenten is nu nét het speerpunt van Groninger Belang. ‘Wie weet er nu beter wat er onder de mensen speelt dan zij? Wij houden niet zo van de feodaal hiërarchische houding van de provincie. Zo van: wij zijn de grote broer met het geld en wij beslissen voor jullie.’

Het klinkt tegenstrijdig: tegen een te grote rol van de provincie zijn als je zelf de provincie bent. Niet per se, zegt Schmaal. ‘Je kunt ook achter het stuur kruipen om te proberen de boel om te draaien.’

Die middag staat het Gasbesluit op de agenda van de commissie Bestuur, Financiën en Veiligheid. In dat besluit staat dat minister Wiebes de gaswinning gaat terugschroeven tot 19,4 miljard kuub per jaar én dat hij de veiligheid van de Groningers moet garanderen. Of dat laatste wel hard genoeg gewaarborgd is, betwijfelt bijna iedereen, en nu is de vraag: gaat het college van GS tegen dit besluit in beroep? ‘Een overweging om het niet te doen, is dat de juridische procedure langer duurt dan de periode waarover het besluit gaat,’ zegt Schmaal. ‘Maar dan zou je dus nooit in beroep kunnen gaan. Bovendien is het voor ons geen argument om vriendjes te blijven met Wiebes. We zíjn helemaal geen vriendjes met Wiebes.’ Schmaal voorspelt: iedereen gaat voor beroep stemmen, behalve de partij van Wiebes: de VVD. Hij krijgt gelijk. De provincie tekent beroep aan tegen het gasbesluit, en alleen de VVD is tegen.

Belangenverstrengeling

Omdat het Statenlidmaatschap een deeltijdfunctie is, ligt belangenverstrengeling met andere professionele bezigheden altijd op de loer. Zo ook in Groningen, waar onder commissaris van de Koning Max van den Berg het toezicht op nevenfuncties werd verscherpt. Gedeputeerde Henk Staghouwer van de ChristenUnie, bijvoorbeeld, moest de zeggenschap over zijn bakkerij uit handen geven, en voortaan dienden Statenleden en gedeputeerden cadeaus van meer dan vijftig euro te melden. Voor Statenleden werd de lijn: niet spreken of meestemmen over onderwerpen die raken aan het terrein waar ze hun dagelijks brood verdienen.

Voor veel van de huidige Groningse Statenleden is dat niet zo’n punt. De PvdA-fractie kent bijvoorbeeld een postbode, een ‘life coach’ en een operator in een kabelfabriek, de VVD-fractie een goudsmid en een marketingmedewerker, die van de SP onder anderen een arts en een rouwbegeleidster: professies die weinig met de taken van de Staten van doen hebben. Lastiger is het voor degenen van wie het werkterrein wél duidelijke raakvlakken heeft met de provinciale politiek. Neem Ronald Knegt van het CDA, omgevingsmanager bij BAM Infra Regio Noordoost Wegen. Of zijn fractiegenoot Jacob Klaas Star (51), eigenaar van een onafhankelijk adviesbureau op het gebied van duurzaamheid en energiemanagement, met onder meer lokale overheden als opdrachtgever. Zo was hij coördinator Gaswinning en Duurzaamheid bij gemeente De Marne, midden in het aardbevingsgebied. Precies de onderwerpen waar de provincie over gaat.

Wringt dat niet? Star: ‘Max van den Berg zei eens tegen mij: als mensen als jij stoppen met het werk in de Staten, dan kalft de positie van de volksvertegenwoordiging ook af. We moeten ondernemers hebben, docenten, mensen zonder werk, mét werk, iedereen moet vertegenwoordigd zijn.’

Om de schijn van belangenverstrengeling te vermijden, zegt Star, heeft hij net als zijn fractiegenoot Ronald Knegt de keuze gemaakt geen woordvoerder te worden op het eigen werkterrein. ‘In de Statenzaal ben ik geen woordvoerder op energietransitie en de gaswinning. En ik neem natuurlijk geen opdrachten aan van de provincie. Er komen heel mooie voorbij waarvan ik denk: hmmm… Maar ja, dat kan dus niet.’

Paas als schooljongetje

In de eerste weken die ik in en rond het provinciehuis doorbreng, vragen de Statenleden me wat míj eigenlijk opvalt. Dat de sfeer zo gemoedelijk is, zeg ik. Dat iedereen zo sympathiek en lief voor elkaar is, of lijkt. En dat ik dat eigenlijk niet goed kan geloven.

Commissaris van de Koning René Paas lacht heel hard als ik het hem voorleg. Noemt de hoofdpersonen in de Statenzaal ‘bijna allemaal aardige mensen, sommigen zelfs potentiële vrienden’. Mensen, zegt hij, die tegen een heel geringe vergoeding bereid zijn heel hard te werken voor de publieke zaak. ‘Ze zoeken de verschillen, want je kunt je alleen maar profileren door je af te zetten tegen de ander. Wat mij altijd weer opvalt, is: je zoekt de verschillen en je vindt de overeenkomsten.’

Alsof de duvel ermee speelt, publiceert Dagblad van het Noorden een paar dagen later een gepeperde analyse van de aanzwellende onrust binnen het college van GS. Ernaast een spotprent van Paas als schooljongetje, in korte broek met een pleister op de knie. Uit zijn achterzak steekt een schoolrapport.

Statenverslaggever Johan de Veer refereert aan de bewonersavonden in het aardbevingsgebied die uitmonden in chaos omdat niet duidelijk is wie waarvoor verantwoordelijk is. Aan het feit dat gedeputeerden Gräper (D66) en Brouns (CDA) zich gaandeweg met het Nationaal Programma Groningen zijn gaan bezighouden, terwijl het formeel toch Eelco Eikenaar (39) is die over het gasdossier gaat. Hij schrijft over het zogenoemde ‘feestjesincident’. Afgelopen oktober werd in Den Haag het Nationaal Programma Groningen ondertekend, een stimuleringsprogramma om Groningers te verzekeren van werk en voorzieningen, waarvoor het kabinet 1,15 miljard euro beschikbaar stelt.
Eikenaar weigerde af te reizen voor de bijeenkomst. Er viel niets te vieren, oordeelde hij, van een ‘feestje’ was geen sprake. Immers: vele duizenden Groningers zitten nog steeds in onveilige woningen. Bovendien had hij er geen rol. ‘En ik leen me er niet voor om als een decorstuk achter een bord te gaan staan.’ Paas en gedeputeerde Fleur Gräper gingen wél.

En dan was er nog het interview dat Eikenaar begin december gaf aan RTV Noord. Dat hij zich wel eens eenzaam voelde binnen het college, gaf hij daar toe. Dat zijn partij, de SP, achteraf bezien beter twee gedeputeerden had kunnen eisen, in plaats van eentje.

Het interview wakkerde al langer hardnekkig sudderende geruchten aan van een college dat tot op het bot verdeeld is. Waar de rest van het college voldoende vertrouwen lijkt te hebben in minister Wiebes, veegt Eikenaar geregeld de vloer met hem aan. ‘De VVD regeert dit land wel alleen,’ twitterde de gedeputeerde afgelopen zomer.

‘Overige partijen in de coalitie mogen netjes recht zitten en pootjes geven. En dat doen ze.’

Kluitjesvoetbal

Als ik René Paas naar de verdeeldheid vraag, verwijst hij naar het staatsrechtelijke principe van ‘collegiaal bestuur’. ‘Dat betekent dat er altijd eenheid is van collegebeleid. Aan het eind van elke collegevergadering die ik in de afgelopen tweeënhalf jaar heb meegemaakt, waren we het eens. Het is makkelijk om te zeggen: zijn ze wel een eenheid? We zitten met vijf partijen aan tafel! Zijn die het altijd aan het begin van de vergadering al eens? Nou, hopelijk niet, want dan is de politiek zo goed als dood.’

‘Ik heb een maatschappelijke visie die sterk afwijkt van de rest,’ zal Eikenaar later reageren op de verdeeldheid, als ik hem spreek, begin januari. ‘Het is kluitjesvoetbal, en ik zit buiten het kluitje. Ik wil fundamentelere veranderingen dan de anderen. En dat heeft directe gevolgen voor mijn bestuursstijl.’ Het is, zegt hij, een bewuste keus van hem om buiten het ‘establishment’ te blijven staan. ‘Ik wil niet one of the guys zijn. Als je iets wil veranderen, moet je er geen deel van worden.’ En hij blijft heus niet bokkig met de armen over elkaar staan, integendeel, zegt de gedeputeerde: hij sprak vaak met de minister.

‘Maar nooit vanuit de gedachte: “wij begrijpen elkaar”. Ik hóór niet bij hem. Ik hoor bij de bewóners, bij de Gróningers. Ik ben Eelco Eikenaar die gedeputeerde is geworden en namens de bewoners de strijd aan mag bij de minister.’ De enige inschattingsfout die zijn partij maakte, zegt hij, was om niet twee gedeputeerden te eisen. ‘Als je me nu vraagt of de afgelopen vier jaar geslaagd zijn, zeg ik niet ondubbelzinnig ja. Want er vált nog potjandorie een strijd te voeren.’

Had een partij met zo weinig bestuurlijke ervaring wel de gedeputeerde op het grootste en zwaarste dossier moeten leveren, vragen de critici. En: hoe sterk is de commissaris van de Koning eigenlijk? Moet die niet eens met een vuist op tafel slaan?

Koren, molen, olie, vuur.

De verkiezingen naderen, de oppositie ruikt bloed.

Politiek met een kleine p

Op de avond dat Dagblad van het Noorden de onrust binnen het college van GS beschrijft, wordt in de Remonstrantse Kerk in de stad het Nationaal Programma Groningen gepresenteerd. Het krantenartikel gonst rond. Burgemeesters, wethouders, raads- en Statenleden roezemoezen in de pauze. Ik sluip tussen hen door. Vang de zinsnede ‘het functioneren van Eelco’ op.

Spits mijn oren.

Zodra de sprekers me zien, veranderen ze snel van onderwerp.

In diezelfde week vergadert de gewestelijke afdeling van de PvdA. In De Fakkel in Uithuizen, een oud FNV-pand dat nu dorpshuis is en op zijn website ‘een stijlvol ingerichte opbaarruimte’ aanprijst, stromen de sociaal-democraten toe vanuit de hele provincie. De zaal zit propvol, mensen moeten staan.

In de afgelopen periode heeft de fractie flink moeten wennen aan haar nieuwe positie, spreekt Romke Visser zijn partijgenoten toe. Auw, ja, pijnlijk punt. Op het hoogtepunt van haar negentigjarige dominantie, in het gouden jaar 2003, had de PvdA twintig zetels. In 2007 zakte ze naar twaalf. Ze hield dit zetelaantal twee periodes vast tot de genadeklap van 2015: een halvering en vertrek uit het college.

Daarnaast zijn de Staten de laatste jaren versnipperd geraakt, vervolgt Romke Visser. Neem de komst van Groninger Belang, neem de splitsing binnen de PVV. ‘Hoe goed we het ook doen, we moeten erop rekenen dat we na de verkiezingen elf, twaalf, misschien wel dertien partijen in de Staten hebben. En dan wordt het heel lastig om een stevig stempel op het programma te drukken als wij weer mogen meedoen.’

Voorzitter Thea van der Veen van de kandidatenlijstencommissie vertelt, bij het presenteren van de lijst, dat ze gekeken hebben naar regionale spreiding, naar de manvrouwverdeling. Naar de zittende fractie, want je wilt geen kennis verliezen. Naar leeftijd.

Achter haar, tussen de vanen van Arbeiders Muziekvereniging Opwaarts, verschijnen de namen op het scherm. Voorzitter Wouter Schippers van de Jonge Socialisten loopt naar de microfoon. Waarom er niet één jongere op de lijst staat, vraagt hij, is er wel actief gescout? ‘Dit is niet motiverend voor jongeren, en ik denk dat het ook heel moeilijk wordt om mensen te mobiliseren.’

De zaal gonst, eens- en andersgezinden doen hun zegje. Want ja, vernieuwing.

Maar ja, ervaring.

De vergadering verloopt chaotisch. Gingen we nu eerst de kandidaten voorstellen en daarna vragen naar tegenkandidaten, of andersom? Zijn we nu eigenlijk al aan het stemmen, vraagt iemand na de tweede naam op de lijst? Of niet? De zaal tuttuttut, een enkeling durft toe te geven dat hij het óók niet snapt. Er wordt opnieuw gestemd, maar waren we nu bij kandidaat twee of al bij drie? En waar zijn de stembriefjes gebleven?

Een blok post-its duikt op – die plakken en zijn dus niet handig open te vouwen, maar ja, je moet toch wat. Zelfs de verslaggeefster krijgt een stembriefje aangeboden. ‘Ik ben ook voorzitter van de fietsclub bij ons in het dorp,’ mompelt een man achterin. ‘Maar daar gaat het er professioneler aan toe dan hier.’

Aan het eind van de dag is de lijst definitief. Op één staat Tjeerd van Dekken, een bekende in Stad, Ommeland en daarbuiten. In 2007 stelde hij zich kandidaat voor het voorzitterschap van de partij, drie jaar later kwam hij in de Tweede Kamer – hij bleef er tot 2017. De 51-jarige Van Dekken moet de PvdA uit het slop trekken. Zijn lijsttrekkerschap noemt hij ‘een grote eer, een groot genoegen en een belangrijke verantwoordelijkheid.’ En wat is er veel werk te verrichten!

Want, zegt hij, je zál maar slachtoffer zijn van de aardbevingen en een jarenlange strijd moeten voeren. ‘De PvdA wás er, ís er en zál er zijn voor de Groningers, want wij zijn zélf die Groningers. Hoe erg is het, dat de huidige gedeputeerden onderling ruzie maken! Ik noem dat “politiek met een kleine p”.’

Kansloos instituut

Verdeeldheid, politiek met een kleine p – op het handjevol bezoekers van Praten met de Staten na hebben burgers nauwelijks een idee wat er op het provinciehuis gebeurt. Laatst nog leidde commissaris van de Koning René Paas een groep Rotarians rond door de Statenzaal: driekwart was daar nog nooit geweest, vertelt hij. Dat snapt hij wel: een paspoort of rijbewijs aanvragen, naar de gemeente moet iedereen wel eens, maar de provincie? En tegelijkertijd, zegt hij: zonder provincie zouden de wegen en het licht niet meer werken. ‘Als gemeenten allemaal zelf zouden doen wat ze mooi vinden, zou dat uiteindelijk leiden tot een minder aantrekkelijke provincie. Ik vind dat wat wij doen heel relevant is.’

Jan Hein Mastenbroek van de SP denkt daar heel anders over. ‘De provincie is een tamelijk zinloze tussenlaag,’ zegt hij. ‘Net als de Eerste Kamer. Ik bedoel: het voegt niets toe. Het ene kansloze instituut houdt het andere kansloze instituut in stand. De provincie is abstract, de afstand tot de burger is enorm. Wat mij betreft kan de hele bestuurslaag prima worden opgedoekt.’

Ook Mirjam Wulfse van de VVD vindt dat de Provinciale Staten op termijn wel weg kunnen. ‘De provincie vervult een aantal belangrijke taken, maar die kunnen op den duur best worden overgeheveld naar de gemeenten. Die moeten dan wel wat groter worden. Zeg dat er drie, vier gemeenten in Groningen overblijven. Dan kunnen we onszelf langzamerhand overbodig maken. Dat vergt wel wat van de gemeentebesturen. De gemeenten zijn nu nog gewend op de provincie te leunen. Je ziet het in het gasdossier: wij hebben het ambtenarenapparaat, alle gegevens, immense rapporten. En de samenwerking met de stad Groningen is belangrijk, we zijn meer dan een pinautomaat, zoals raadsleden ons wel eens noemen. Er zal dus nog heel wat moeten gebeuren voor het zover is.’

Op de nieuwjaarsborrel houdt René Paas de moed erin. De komende maanden staan voor gekozen politici in het teken van de oogst, spreekt hij de bloedhete zaal toe, waar inmiddels copieuze schalen met eierballen zijn rondgegaan. ‘De geschiedenis heeft bewezen dat deze oude Statenzaal tegen verschillen van mening kan. Ze is gebouwd op het bereiken van eenheid. Een eenheid waar ik ook persoonlijk een bijdrage aan wil leveren!’ In de zaal klinkt beschaafd applaus, de borrel kan beginnen.

Nog geen maand later ligt de SP weer dwars en staat de coalitie op springen.

Dit artikel is tot stand gekomen met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten (www.fondsbjp.nl)

Diane van der Burch (46) pakt haar blocnote en noteert het signalement. Zij bemenst hier vandaag de ‘kinderbewaarplaats’, waar ze kinderen opvangt die hun ouders kwijt zijn en ouders die hun kinderen zoeken. Van der Burch stelt ze gerust, terwijl de vrijwilligers van de Reddingsbrigade op zoek gaan.

Dat is regelmatig nodig. Eerder deze maand, tijdens een van de drukste strandweekenden van het jaar, waren er op het Haagse strand veertig tot vijftig vermissingen. Het was een seizoensrecord.

Op deze zondag is het minder druk op het strand, maar ook nu raken er kinderen zoek. Omdat ouders niet beseffen hoe lastig het kan zijn om vanuit de branding de eigen parasol terug te vinden. Omdat ze hun kinderen niet zo’n polsbandje met een telefoonnummer omdoen, die gratis te verkrijgen is bij de Reddingsbrigade. En ook, zo waarschuwen ze hier, omdat de ouders niet opletten.

‘Mensen zitten tegenwoordig de hele tijd op hun telefoon’, zegt senior lifeguard Mark Beeloo (35). ‘En ondertussen laten ze de kinderen bij de zee spelen. Onbegrijpelijk vind ik dat.’

‘Ik hoor ook wel dat ouders in slaap zijn gevallen’, zegt Van der Burch.

‘Kinderen moet je nooit alleen laten’, zegt Beeloo. ‘Pas als ze een jaar of zestien zijn, snappen ze de gevaren van de zee.’ En toch helpen de vrijwilligers van de Reddingsbrigade die ouders graag. Ook nu wandelen er twee lifeguards tussen de badgasten door op zoek naar Robin. De collega’s in de auto’s zijn alert. En in de glazen cabine op het dak van het paviljoen tuurt Bart Isendoorn (42) door zijn verrekijker, op zoek naar die blauwe zwembroek met witte stippen.

Dat doet denken aan ‘Waar is Wally’, het prentenboek vol mensenmassa’s waar je de bebrilde held met zijn rood-wit gestreepte shirt moet vinden. Alleen is dit serieuzer.

‘Ik deel het strand in vakjes in’, zegt Isendoorn. ‘Dan kijk ik in zo’n vakje of ik iemand zie die aan de beschrijving voldoet. Zo niet, dan ga ik naar het volgende vakje.’

En ja, zegt hij, het lukt wel eens om vanuit hier een vermist kind op te sporen, al heb je meer kans als je de ouders achterin de pick-uptruck zet en over het strand gaat rijden. ‘Zij herkennen hun kind veel eerder dan wij.’

Dan klinkt er een bericht uit de portofoon. ‘De moeder van Robin komt naar de post’, zegt een collega vanaf het strand. ‘Ze wil even door de verrekijker kijken.’

En inderdaad, daar komt Astrid Tuin (37) uit Den Haag de trap van het paviljoen op, twee jongens van een jaar of tien in haar kielzog. Ze wordt opgevangen door Diane van der Burch, die een paar geruststellende woorden spreekt. Het gebeurt vaker, zegt ze. Iedereen kijkt mee. Ze komen altijd terug.

Tuin tuurt door de verrekijker, die ze al snel overdraagt aan de jongens.

‘Waar is hij nou?’ vraagt een van hen.

‘Nu mag ik’, zegt de ander.

Tuin wijst ondertussen naar de blauwe parasol vlak voor de post van de Reddingsbrigade. Daar zaten ze. Robin ging zich even wassen bij de zee, vertelt ze, want hij zat onder het zand. En toen kwam hij niet meer terug. Ze waren gaan zoeken, haar man en zij. Tevergeefs. De meest verschrikkelijke scenario’s spookten door haar hoofd.

‘Hij zit vast ergens in het zand te spelen’, zegt Van den Burch.

‘Daar zie ik hem wel voor aan’, zegt Tuin.

En dan, rond kwart voor twee, pruttelt de portofoon. ‘Hij is gevonden’, zegt Van der Burch. ‘Twee van onze jongens nemen hem mee deze kant op.’

Even later ziet Tuin haar zoon aankomen, geflankeerd door twee mannen in gele shirts. Ze rent naar hem toe en vliegt hem om de hals. Hij kijkt beteuterd.

‘Hij was zelf op mensen afgestapt om te zeggen dat hij zijn ouders kwijt was’, zegt een van de lifeguards.

‘Je krijgt nu wel een polsbandje’, zegt Van der Burch. ‘Daar kun je het telefoonnummer van je moeder op schrijven. Dan gebeurt het niet nog een keer.’

En dan dient het volgende probleem zich aan.

‘Waar is papa eigenlijk?’ vraagt de broer van Robin.

De voorbije jaren was Henk op de vlucht voor zijn omgeving. Weg uit Zeeland. Naar verluidt hield hij zich schuil in Groningen. Er waren ook geruchten dat hij was uitgeweken naar Polen. Want Henk zat diep in de problemen.

En toch ging hij terug, op deze koude dag. Vanaf Bergen op Zoom stopt de trein op dit traject bij elk dorp. Rilland-Bath, Krabbendijke, Kruiningen-Yerseke. Steeds dieper de provincie in.

Henk is een echte Zeeuw. Hij komt, zoals dat heet, ‘van de overkant’. Uit Zeeuws-Vlaanderen.

Daar heeft hij zijn hele leven gewoond. Zeeuws-Vlaanderen is een historische aberratie: mensen voelen zich er vaak meer Belg dan Hollander, hun dialect lijkt meer op Vlaams dan op Nederlands. Terneuzen, havenstad met een ruig imago, is er de grootste plaats. Een kleine tien kilometer zuidelijker ligt Axel.
In dat stadje wonen nog geen tienduizend mensen. Drie kerken, een molen, een watertoren. Een pleintje met een onuitspreekbare naam, vernoemd naar een Poolse generaal die het dorp in september 1944 bevrijdde van de Duitse bezetter. Nog niet eens zo heel lang geleden droegen mensen hier klederdracht. Erpelkappers heten de inwoners.

Henk komt uit Axel. Maar dat wist vast niemand in de trein.

Sowieso is hij geen opvallende man. Hooguit valt zijn geringe lengte op. Voor een Nederlander is Henk vrij kort. Amper een meter zeventig. Beetje gedrongen ook. 71 jaar. Witte haren. Bril. Een buik die met de jaren steeds groter is geworden.

Verder is hij eerder slonzig dan chic. Nooit snelle auto’s gehad of mooie pakken, eerder de bovenste knoopjes van zijn hemd wat ver geopend. Hij spreekt Zeeuws-Vlaams, waarbij de klinkers wat veranderen, soms wat lettergrepen worden ingeslikt en de ‘g’ wordt uitgesproken als ‘h’.

De trein reed verder. Kapelle-Biezelinge. Goes. Buiten bleef het hard vriezen. Eindbestemming: Middelburg. Nog vijf minuten en Henk zou er zijn. In de hoofdstad van zijn provincie. In Zeeland, waar hij al lang niet meer was geweest.

Deze dag werd hij er verwacht.

*****

Riet Mattheijssen heeft kort haar, een bril met modern montuur, en een Zeeuws-Vlaams accent: als ze bij haar kinderen in de Randstad is, wordt haar vaak gevraagd of ze Belg is.

Riet is geboren in Graauw, ook in Zeeuws-Vlaanderen, amper twintig kilometer van Axel. Maar de liefde bracht haar naar dit stadje. Want met haar echtgenoot landde ze in Axel, tientallen jaren geleden alweer, al hield de liefde geen stand.
Riet wilde wel in Axel blijven wonen, dus kocht ze in 1998 alléén een woning. Ze was geen financieel specialist en de enige die ze kende met kennis van bankzaken, dat was Henk. Want Henk, zo wist iedereen in Axel, zat ‘in de financiën’.

Riet kende hem via het Waterschap, waarvoor Henk ook werk deed. Hij stond goed bekend. Dus regelde Henk ook de hypotheek en verzekeringen voor Riet. Die verhuisde, in Axel, naar een huis met een tuin.

Ze zag hem verder nooit. Wat moet je ook met een financieel adviseur als je verder niet heel vermogend bent en alles op rolletjes loopt? Als je gewoon jaar in, jaar uit keurig wat geld apart legt, om later – ooit – nog eens te gebruiken? Een polis loopt wel door.

*****

Dat veranderde toen ze stopte met werken.Haar hele leven, uitgezonderd de periode dat haar kinderen klein waren, had ze voor het Waterschap gewerkt. In 2012 ging ze met pensioen, ze had er toen zo’n veertig dienstjaren op zitten.

Alles wat Riet de voorbije decennia had opgebouwd aan pensioenrechten kwam vrij te vallen. Dat waren geen tonnen, maar toch behoorlijke bedragen van iemand met meer dan dertig dienstjaren. Lijfrentes, koopsompolis, noem maar op.

Het geld kwam haar toe, maar wat moest ze daarmee?

Ineens was daar Henk. Hij wist wel wat. Deposito­. Geld vastzetten voor een bepaalde duur, tegen een vast percentage. De rente was toen al hard aan het zakken. Zijn aanbod: 4,8 procent voor een jaar. Het geld werd vastgezet bij verschillende banken en was per jaar opvraagbaar.

Riet dacht erover na. Ze kende Henk al meer dan tien jaar en hij had haar zaken goed geregeld. Waarom niet? Had ze een zorg minder. Ze stemde ermee in. Dus ging ze, op de fiets, naar het administratiekantoor van Henk, een paar straten verderop.

De papieren werden in orde gemaakt. In verschillende overboekingen werd het spaargeld overgeheveld naar het kantoor van Henk.

Riet zag ook wel dat het kantoor nogal versleten was, maar wat zou dat? Het was er niet vies.

*****

Dat Henk in de financiën zat, is voor de mensen in Axel vanzelfsprekend: zijn vader deed het ook al. Henk bezat een administratiekantoor dat ook verzekeringen afsloot, hij regelde hypotheken en had tot negen jaar geleden, voor de crisis, toen de regels nog wat soepeler waren, een bankvergunning. Een alleskunner dus.

Zijn bedrijfspand was gevestigd in de Wilhelminastraat. Een doodgewoon, betegeld straatje in Axel. Een pastorie uit 1925 aan het begin van de straat, twee panden verderop een fietsenwinkel. Huizen met twee verdiepingen van rode baksteen. Woningen kosten hier nauwelijks meer dan een ton.

Op nummer 44 hield hij kantoor. Een grote etalage in een straat met verder bescheiden woonhuizen. De gevel is van steen en hout. Dubbele beglazing. Achter deze grote ruiten hingen advertenties van huizen. Woningen die te koop stonden in Axel en omgeving. Dorpjes met namen als Zaamslag, Koewacht en Vogelwaarde.

Zelf woonde hij iets buiten Axel, in een verbouwde boerderij. Zijn werkgebied was heel Zeeuws-Vlaanderen. Begrensd door water aan de noord- en westzijde, en door België aan de zuid- en oostzijde. Een land in een land. Dat doorkruiste Henk in zijn oude Mercedes, al reed hij de laatste jaren in een Japanner. Een rode.

*****

Patrick Engels leerde Henk kennen via zijn vrouw, Lucie. Beiden, Patrick en Lucie, zijn begin zestig. Patrick: kalend, bril met rond montuur, duidelijke stem, en werkend door het hele land, in de explosieveiligheid in de petrochemische industrie. Lucie: lang haar, rode bril, yogadocent in Zeeuws-Vlaanderen.

Henk hielp Lucie al dertig jaar met de opgave van de btw, die ze als kleine zelfstandige elk kwartaal moet doen. Altijd naar volle tevredenheid.

Lucie kende hem weer via haar oom en tante. Via via, zoals dat gaat, zeker in de tijd dat er nog geen internet bestond, alle banken overal een kantoor hadden en zaken in guldens gingen.

Zo onopvallend als Henk oogde, zo sterk was hij als schaker. Een van de beteren in de regio. Hij speelde simultaantoernooien: in zijn eentje tegen een reeks andere tegenstanders, lopend langs meerdere schaakborden, om op steeds een ander bord een zet te doen.

Om zoiets te doen moet iemand analytisch zeer sterk zijn, en een stevig geheugen hebben. Die eigenschappen vertaalden zich bij Henk ook in zijn kennis van financiële zaken.

Ooit had hij de hypotheek van Lucie geregeld, in het huis in Terneuzen waar ze nog steeds woont. Gewoon, een ruim hoekhuis in een woonwijk. Die hypotheek was niet zo vanzelfsprekend. Lucie was zelfstandig ondernemer.

In Axel en omgeving wist iedereen: als banken moeilijk doen, kun je soms nog terecht bij Henk.

Vier keer per jaar kwam Henk langs, in het hoekhuis in Terneuzen. Hij gaf weleens een tip over belastingconstructies. Omdat hij de regels kende en wilde helpen. En als hij daarna geen andere afspraak had, bleef Henk weleens een halfuurtje hangen bij Patrick en Lucie. Dan dronk hij nog een glaasje wijn, en vertelde hij over zijn kleinkind. Verzot was hij op dat jochie.

Ja, zo’n man die jarenlang eens in de drie maanden bij je aan tafel zit, wordt bijna een vriend. Toen Patrick en Lucie eens rode wijn hadden meegenomen na een vakantie in Frankrijk gaven ze Henk ook een flesje.

*****

‘Beste Patrick,

Ik heb op dit moment een heel aantrekkelijk financieel aanbod.’

Zo begon de mail die Patrick kreeg, op vrijdag 24 april 2015, iets voor halfzes.

‘Ik leg het even in het kort uit. Een poos geleden ben ik meegegaan in een onroerendgoedproject met een geldbedrag. Dat bedrag was van mijzelf, aangevuld met geld van een paar andere partijen. Op 1 mei 2016 komt dit geld weer vrij en hebben we 8% rente verdiend. Nu is het echter zo dat een van de andere partijen graag wil uitstappen. Ze weet dat dat niet kan. (…) Dus als je dit aantrekkelijk vindt en wil instappen, dan zijn er weer veel mensen gelukkig.

Groeten van Henk’

Patrick had gespaard. En nog wat geld gekregen ­ uit een erfenis. En wat kreeg je nou op de bank? Een half procent? Daarbij: wat kon er gebeuren ­ in een jaar? Bij een man die je bovendien al jaren kende en in diezelfde twaalf maanden nog vier keer zou zien. Iemand met bewezen verstand van financiële zaken.

Na een weekend bedenktijd en nog wat gesprekken met Henk, besloot Patrick in te gaan op het aanbod, ook al had hij verder weinig informatie over het vastgoed. Met eigen geld, met geld van Lucie en met geld van zijn moeder. Geld dat bestemd was voor een nieuwe auto. Of om eerder te stoppen met werken. En, in het geval van zijn moeder, om uiteindelijk goede zorg te krijgen.

Het geld werd halverwege mei overgemaakt. Van bank naar bank, van rekening naar rekening. Gewoon een legale transactie.

*****

Terwijl Patrick zijn geld overmaakte, was Riet, in het voorjaar van 2015, al bezig haar geld terug te krijgen van Henk. Want ze dacht: ik heb er zoveel geld naartoe gebracht, ik wil nu weleens iets opnemen.

Dat begon met reguliere verzoeken. Ik heb geld gestort, dat wil ik terug hebben, mailde Riet. Henk deed moeilijk.

Op donderdag 26 maart schreef Riet: ‘Hoelang gaat het nog duren?’

En 2 april: ‘We zijn weer een week verder. Nog steeds heb ik niets ontvangen. Binnenkort heb ik het geld echt nodig.’

Henk antwoordde op 13 april. ‘Ja hoor, die mailtjes heb ik gelezen. Het is nogal druk geweest en rond de paasdagen waren we vier dagen gesloten.’

Repliek van Riet, een dag later: ‘Weer een slapeloze nacht gehad. Krijg ik het geld nog van je terug?’

Na twee maanden mailen en bellen kreeg Riet een deel van haar inleg. Maar ze wilde eigenlijk wel alles terug. Zo snel mogelijk.

Mail van Riet, op donderdag 27 augustus: ‘Wanneer kan ik mijn geld verwachten?’

Antwoord van Henk, op 28 augustus: ‘In het oude systeem duurde het meestal minimaal een maand. (…) Dus het begint eraan te komen. De banken hebben dit veroorzaakt.’

Riet, op 2 september: ‘Ik weet nog niet voldoende. Ik weet nog steeds niet wanneer ik het geld kan verwachten.’

Antwoord van Henk, 9 september: ‘Ik zal het wat minder gecompliceerd uitleggen. Het komt steeds verder in onze richting. Deze maand wordt zeker uitbetaald.’

Het geld kwam niet. Ze ging naar het kantoor aan de Wilhelminastraat. Daar kreeg Riet te horen: als ze zo graag geld wilde, kon ze toch haar hypotheek verhogen?

Ze was verbijsterd. Het was toch haar geld?!

Mail van Riet aan Henk, op 5 oktober: ‘Nu krijg ik niet eens meer fatsoenlijk antwoord van je. De ene keer merk ik dat je de hoorn op de haak gooit, de volgende keer zeg je dat je niet kunt praten omdat je in de auto zit. Je maakt mij niet wijs dat je niet handsfree kunt bellen.’

Riet besprak de situatie met haar zoon. Die was resoluut. Er moest een advocaat bij komen. Riet dacht toen nog: een advocaat hoeft toch niet? Het geld zou vast wel komen, zo was haar overtuiging.

*****

Henk kwam niet opdagen op de afspraak bij Patrick en Lucie. Het was vrijdag 15 april 2016.

Lucie had weleens twijfels gehad. Henk was een keer te laat met het doorgeven van de btw. En afgelopen zomer was er gedoe met een voorschot, dat hij ook pas na veel aandringen wilde uitkeren. Nu miste hij een afspraak.

Op vrijdag 22 april, een week later dan gepland, zat hij weer bij hen in de woonkamer. In Terneuzen, zoals altijd, om de btw af te handelen. Terwijl hij daar zo bij hen aan tafel zat, dacht Lucie nog: hoe kan ik zo achterdochtig zijn? Ze voelde zich er bijna schuldig over. Deze man hielp haar al sinds de jaren tachtig.

Het was die dag een standaardbijeenkomst. Henk aan tafel. Voor komen rijden in een wat sleetse auto. Nietszeggend overhemd. Conversaties in het Zeeuws-Vlaams.

Binnenkort zou het jaardeposito vrijvallen van Patrick en Lucie. Daar konden ze mooi een nieuwe auto van kopen.

*****

Wat ze op dat moment niet wisten, was dat de Autoriteit Financiële Markten (AFM) al een last onder dwangsom had opgelegd aan het assurantiekantoor. In december had de AFM contact opgenomen met Henk, in januari waren mensen van de toezichthouder langsgekomen in de Wilhelminastraat.

Daarna is er nog herhaaldelijk per telefoon en mail contact geweest. De AFM vertrouwde het niet en verzocht om informatie. Die kreeg de toezichthouder niet. Omdat ‘niet meer buiten twijfel staat dat de bedrijfsvoering (…) mogelijk niet beheerst en integer is’, legde de AFM een last onder dwangsom op.

Henk had geld geleend. Van Riet, van Patrick en Lucie, en van nog veel meer mensen in Zeeuws-Vlaanderen. Terwijl het administratiekantoor niet over de benodigde vergunningen beschikte om geld aan te trekken. Alles piepte en kraakte. Het kantoor van Henk stond op omvallen.

De dwangsom van de AFM bedroeg vijfduizend euro per dag, met een maximum van vijftigduizend euro. Op 21 maart 2016 was die last onder dwangsom opgelegd.

Een maand later zat Henk daar gewoon, op vrijdagmiddag, aan tafel in Terneuzen. De btw te doen voor Lucie. Alsof er niets aan de hand was.

*****

Op zaterdag 18 juni 2016, om tien uur ’s avonds, zaten Patrick en Lucie op de bank. Telefoon. De broer van Lucie belde. Ze schrok. Zo laat? Hij was al wat ouder. Er zou toch niets verkeerd zijn gegaan?

Maar nu stelde hij de vraag. Of ze de krant hadden gezien. Het administratiekantoor van Henk is failliet. Het stond op pagina 2 van de PZC, naast het bericht dat FC Twente toch in de eredivisie bleef. Kop boven het verhaal: ‘Axels kantoor laat klanten berooid achter’.

Voor Patrick en Lucie stond de wereld even stil. Die nacht sliepen ze niet.

Acht kilometer zuidelijker beleefde ook Riet die zaterdag een slapeloze nacht.
Ze was net terug van een fietsvakantie in België, met vriendinnen. Direct daarna kreeg ze twee kleinkinderen over de vloer. Op dat moment las ze het bericht over het faillissement. Met twee kinderen die om haar heen dartelden moest ze zich sterk houden. Maar ook haar wereld kwam met een klap tot stilstand.

*****

Na het faillissement kwamen er mensen kijken op nummer 44 in de Wilhelminastraat. Ze waren stomverbaasd. Van boven tot onder stond het pand vol met papieren. Kasten vol. Mappen, polissen, losse papieren. Stapels tot aan het plafond.

Alles stond door elkaar: schadepolissen naast hypotheekdossiers, formulieren, brieven, correspondentie.

Alsof er in al die jaren nooit iets was weggegooid. Dat gold ook voor het pand: daar was ook niets aan gedaan. Volledig verwaarloosd. Bij binnenkomst een balie uit vervlogen tijden. Kapotte computers. Geen flatscreens. Wel lag er ergens in het pand nog een typemachine.

Kort na het bankroet hing er een briefje op het raam. ‘Kantoor gesloten vanwege faillissement’, stond erop geschreven. Iemand had dat laatste woord doorgekrast, en er met pen iets anders bij gezet. ‘Kantoor gesloten vanwege oplichting’, luidde de nieuwe tekst.

*****

Het eerste curatorenverslag komt uit juli 2016, enkele weken na het faillissement. ‘De failliete vennootschap heeft in de afgelopen jaren van diverse­ particulieren geld aangetrokken. Particulieren kregen een rente toegezegd die hoger was dan de door de banken geboden rente. (…) In een groot aantal gevallen is de rente niet betaald.’

Toen diverse partijen hun hoofdsommen of rente opeisten, kon Henk daar niet aan voldoen. Negen partijen hebben het faillissement van de vennootschap aangevraagd. Tot 2009 had Henk een bankagentschap. Daarmee was hij een soort tussenpersoon voor een bank. In een gesprek met de curator claimde Henk dat, toen hij geen bankagent meer was, mensen ‘toch naar hem toe kwamen met de vraag of hij hun geld kon beheren’. Particulieren leenden hem ‘grote bedragen’, aldus het curatorenverslag.

Toen zijn bankagentschap werd ingetrokken, had zijn bedrijf al een negatief eigen vermogen.

Henk is na het bankroet – zowel zijn administratiekantoor als hij als persoon is failliet gegaan – één keer bij de curator geweest. De lezing ­ van Henk: het grootste deel van de geleende bedragen is doorgeleend aan zijn eenmanszaak. Die leed al langere tijd verlies.

Uit het curatorenverslag: ‘De verliezen van de eenmanszaak zouden zijn opgevangen met de geleende gelden. Daarvan is daarom niets meer over. Volgens de bestuurder zijn met de geleende gelden geen activa gekocht of andere investeringen gedaan. Ook is er niet mee belegd.’

Het tweede curatorenverslag komt uit oktober. In de anderhalf jaar voor het faillissement is negentigduizend euro in contanten opgenomen, zo blijkt uit onderzoek van de bankafschriften.

Het derde curatorenverslag verschijnt in januari 2017. De curator nodigde Henk uit voor een tweede gesprek op kantoor. Maar Henk, zo staat in het verslag, ‘gaf aan niet tot de financiële middelen te beschikken om vanuit zijn huidige verblijfplaats naar Middelburg te komen’.

Een enkele reis van Groningen, waar Henk zich naar verluidt schuilhield, naar Middelburg kost zonder korting 25,30 euro. Reistijd met de trein: vier uur en veertig minuten.

*****

De curator sprak in zijn verslag van 73 gedupeerden. Het gros deed geen aangifte. De politie hield het op ‘21 slachtoffers’. Op zijn minst: de politie kan niet uitsluiten dat er nog meer gedupeerden zijn. Uit schaamte zullen veel mensen geen aangifte hebben gedaan.

Een andere verklaring, die bleef rondzingen in Zeeuws-Vlaanderen: er zat ook zwart geld bij Henk. Maar dat zijn geruchten.

Zeker is dat mensen veel geld zijn kwijtgeraakt. Vaak ging het om tienduizenden euro’s, bij een enkeling om een ton of meer.

Henk verdween na het faillissement. Gevlucht. Hij scheidde van zijn vrouw. Of zij nooit iets in de gaten heeft gehad? Hier wordt alles betwijfeld.

Lucie heeft hem na het bankroet nog gebeld. Niet op zondag. Gewoon, op maandagochtend. ‘Hoe kon hij dit doen?’

Henk nam niet op. Lucie sprak in op zijn voicemail.

*****

Het gros van de gedupeerden bestond uit alleenstaande oudere dames. Zoals Riet. Henk had inzicht in hun financiën. Hij wist alles. Een telefoontje of zo’n mail – ‘Ik heb op dit moment een heel aantrekkelijk financieel aanbod’ – kwam dus allerminst toevallig. Henk strooide zijn aas uit. En daar werd in gebeten.

Juist dat, willens en wetens te zijn belazerd door iemand die je jarenlang kent en die zo je vertrouwen heeft geschonden, gaat er na twee jaar nog moeilijk in, hier in Zeeuws-Vlaanderen.

Waarom heeft-ie het zo gedaan? En waar is het geld? Volgens Patrick zijn die twee vragen vrijwel even belangrijk. Hij gelooft er niets van dat het geld allemaal verdwenen is. Maar waar het wel is? Wist hij het maar. Dat zou, hoe gek het ook klinkt, nog enige rust geven.

Kreeg-ie maar een antwoord.

*****

Op 27 februari 2018 rond 13.15 uur reed een intercity het station van Middelburg binnen. Tussen de andere dik ingepakte reizigers die uitstapten in de snijdende kou wandelde ook een kleine man, met wit haar en een behoorlijke buik. Een verdienstelijk schaker, al is dat niet af te zien aan iemands uiterlijk.

Het was Henk. Van ‘de overkant’.

Hij werd verwacht, in Middelburg. Door de politie. Henk had een oproep gekregen dat hij zich moest melden. Henk op de vlucht? Misschien voor de gedupeerden, maar niet voor de politie.

Henk stond gewoon ingeschreven in de gemeente waar hij inmiddels woonde. Hij kreeg een verzoek zich te melden. En Henk kwam, op de afgesproken datum en tijd die op zijn uitnodiging stonden. Hij werd opgewacht op het station, aangehouden en overgebracht naar een politiecellencomplex in Middelburg.

De recherche had een jaar onderzoek gedaan naar zijn handelingen, en die van zijn administratiekantoor. Er hadden drie man op deze zaak gezeten, al was dat dan niet fulltime.

Op vrijdag 2 maart, om halfvier ’s middags, volgde een persbericht. Er was een ‘grote fraudezaak’, aldus de politie, ‘die de gemoederen in Axel en omgeving flink bezig heeft gehouden’.

Henk was spil in een piramidespel. ‘Slachtoffers hebben te goeder trouw hun spaargeld ingelegd in de hoop hiermee een hogere opbrengst binnen te halen dan bij reguliere banken en beleggingsfondsen’, stond in het politiebericht.

Twee dagen heeft hij vastgezeten voor verhoor. In verzekering gesteld, zoals dat heet in politiejargon. Daarna mocht hij gaan.

‘Te zijner tijd zal de man zich voor de rechter moeten verantwoorden voor zijn daden’, aldus het politiebericht. ‘In afwachting hiervan mag hij de tussenliggende tijd thuis doorbrengen.’

Henk wordt verdacht van een beleggingsfraude van twee miljoen euro.

*****

Riet verhuisde. Ze heeft haar huis in Axel gedwongen moeten verkopen. Ze woont nu in Terneuzen. In een kleiner appartement. Met uitzicht over de Schelde, dat wel.

De meesten van haar vrienden en kennissen wonen nog in Axel. Ze tennist er nog. Dus rijdt ze elke week een keer of drie op een neer naar het stadje waar ze bijna veertig jaar woonde.

Patrick zal langer moeten doorwerken. Er kwam geen nieuwe auto. En, misschien nog wel het moeilijkste, hij moest tegen zijn moeder van in de tachtig zeggen dat het geld weg was. Daar heeft hij nachten van wakker gelegen.

Wilhelminastraat 44 is vorig jaar juni verkocht, samen met nummer 42, dat ook hoorde tot het bedrijfspand. Er was één bieder. Verkoopprijs: zestigduizend euro.

Het pand is opgeknapt. De buitenkant is geschilderd. Voor de ruit van nummer 44 hangt een briefje, met een 06-nummer dat geïnteresseerden kunnen bellen. Het staat nog steeds te huur.

Reconstructie

Verantwoording: Het FD heeft geprobeerd contact op te nemen met Henk. Via de curator kwam geen reactie. Mobiele nummers waren afgesloten, vaste lijnen buiten werking. Henk was directeur van nog een bv. De curatoren die het faillissement afwikkelen, meenden dat er geen noemenswaardige activiteiten of activa in die bv zaten.
Wel stond die bv ingeschreven op een huisje in een vakantiepark in de provincie Groningen. Het huisje was, zo bleek uit het Kadaster, niet zijn eigendom. Bij het vakantiepark werd de telefoon wel opgenomen. Henk had er gezeten. In onderhuur. Ze hadden hem al een tijdje niet meer gezien.

Ze zijn zenuwachtig voor de grote xtc-deal die na weken voorbereiding de volgende dag zal plaatsvinden en nu komt Nico, de baas, ook nog eens binnen met een chagrijnig hoofd.

„Slecht nieuws pik”, zegt hij tegen Souris R., het hulpje in de loods.

„Nou…”

„Er loopt een moordonderzoek en jij bent de hoofdverdachte… die Posbankmoord.” „Hoofdverdachte? Dat meen je toch niet.” Souris, een Brabantse kruimelcrimineel, had er eens twee uur voor op het politiebureau gezeten, als getuige. Maar dat was al dertien jaar geleden.

„Ja dat meen ik wel”, zegt Nico. Hij vertelt dat hij een ‘plat’ contact heeft bij de politie. Die liet hem weten dat DNA is gevonden op een muts vlak bij de uitgebrande auto waarin in 2003 het lichaam van Alex Wiegmink werd gevonden. Twee onbekenden zouden Wiegmink, een toevallige passant, hebben omgebracht in een bos. De daders werden nooit gevonden maar nu is dat DNA toegeschreven aan Souris R.

„Ik heb er niets mee te maken weet je wel… ik hoofdverdachte.”

„He pik eh… ik snap het, weet je”, zegt Nico geruststellend.

„What the fuck, ik ben daar nog nooit geweest man.”

Maar nu verandert Nico’s toon. „Wat denk je van mij dan pik. Er ligt me daar een fucking godsvermogen aan pillen in die auto, wat denk je nou. Ik moet het wel weten.”

„Zitten we hier nog wel clean?” vraagt Nico’s maatje Carlo zich hardop af. Misschien heeft de politie vanwege dit nieuws de loods al in het vizier, nét nu die pillendeal bijna rond is. 250.000 stuks.

Wat Souris niet weet: Nico ís de politie. Agent A3955. Net als zijn maatjes Carlo, Rob, Danny en Jesse maakt hij deel uit van de politie-eenheid Werken Onder Dekmantel (WOD). De agenten worden ingezet in zaken waarin justitie het bewijs moeilijk rond krijgt. Ze kunnen infiltreren in een crimineel netwerk of, zoals in dit geval, zélf een crimineel netwerk inclusief pillendeal fingeren om middels een geraffineerd psychologisch spel een verdachte te verleiden tot de bekentenis van een eerder gepleegd misdrijf.

Woensdag heeft de rechter Souris R. veroordeeld tot een gevangenisstraf van zestien jaar wegens doodslag op Alex Wiegmink. Vanwege een DNA-spoor, een verklaring van de medeverdachte en informatie die is verkregen door deze undercoveroperatie. Een mededader, die zichzelf na een uitzending van Opsporing Verzocht aangaf bij de politie, kreeg veertien jaar celstraf opgelegd.

Bedoeling van methode is om iemand in de waan te brengen dat hij zich in een veilige omgeving van gelijkgestemden bevindt. Een omgeving waarin hij uit vrije wil kan besluiten om bepaalde informatie te delen. Maar hoe vrij is die wil in de praktijk?

De Mr Big-methode is omstreden. De methode is effectief, vele verdachten bekennen. Maar deskundigen twijfelen over de waarde van die bekentenissen. Ton Derksen, hoogleraar wetenschapsfilosofie en schrijver over justitiële dwalingen, noemt Mr Big een „smerige” methode. „Ze creëren een situatie waarin het gevaarloos en zelfs aantrekkelijk is om iets te bekennen. Mensen in financiële nood, met een ethisch zwakker fundament, gaan overstag. Maar zulk bewijs zegt helemaal niets.” Mr Big kan onder omstandigheden een situatie creëren waarin óók voor een onschuldige het belang om een bepaald misdrijf te bekennen groter is dan om te ontkennen. In Canada, waar de methode al jaren wordt toegepast, zijn daarvan al enkele gevallen aan het licht gekomen. De hoogste rechter heeft daarop in 2014 de regels ervoor aangescherpt.

In de VS, Duitsland, Engeland en Frankrijk wordt de methode niet gebruikt. Maar in Nederland lijkt justitie Mr Big juist recentelijk te hebben ontdekt. In verschillende varianten dook hij het afgelopen jaar op. Verdachten werden door agenten die zich voordeden als criminelen meegenomen naar luxueuze Spaanse villa’s, ze werden rondgereden in mooie auto’s, getrakteerd op een bordeelbezoek, één was getuige van een (nep)gijzeling in een vakantiehuisje, een ander voelde zich door de ‘criminelen’ zo geïntimideerd dat hij aangifte deed bij de politie.

Waarborgen die gelden bij een officieel verhoor, zoals het recht om te zwijgen en het verbod om druk uit te oefenen op een verdachte, gelden niet in de context van een undercoveroperatie. Middels ‘enige’ druk een verdachte tot praten bewegen, is volgens de weinige jurisprudentie hierover toegestaan. „Juridisch zal het allemaal wel mogen”, zegt rechtspsycholoog Peter van Koppen over Mr Big. „Maar het gaat om de vraag: is het verstandig? Want wat bereik je ermee? Een bekentenis waarvan je geen idéé hebt wat die betekent.”

„Braddaa!! Alles coolll?” sms’t Souris in september 2016 aan Nico. De twee zijn vrienden geworden. Ze hebben elkaar via via leren kennen. In juni kreeg de 43-jarige Souris, een kleine, alcoholverslaafde drugsdealer, van iemand 100 euro om een mobiele telefoon naar een zakenrelatie te brengen. Die zakenrelatie bleek Nico. Ze spraken af op een terras en hadden het over auto’s, voetbal, vrouwen, de onderwereld en over honden. Nico leende Souris 50 euro om beltegoed van te kopen en vertelde over zijn criminele contacten. Nico was van plan in een loods in Veghel een pillendeal voor te bereiden en kon de hulp van Souris goed gebruiken. Ze spraken een dagvergoeding af van 100 euro voor klusjes in de loods. Geld dat Souris met zijn uitkering en drankverslaving goed kon gebruiken.

En inmiddels heeft Souris behalve een cd van André Hazes ook 560 euro van Nico geleend, voor een openstaande boete. Souris mag het terugbetalen met klusjes in de loods: hij pakt voor Nico’s organisatie xtc-pillen in en stopt ze in zelfgeconstrueerde kisten. Er staat een tv en een koelkast met biertjes voor hem klaar.

Souris merkt al snel dat Nico en zijn maten ‘serieuze’ jongens zijn. Hij ziet hoe Nico eens de auto verlaat met een vuurwapen om met een stel kampers te praten over een conflict. Een andere keer komen Danny (agent A3981) en Jesse (A3982) bij de loods aan met een auto die onder het bloed zit vanwege een steekpartij. Souris mag helpen meedenken hoe ze de sporen wegmoffelen. Op een parkeerplaats in Nijmegen steken ze later gezamenlijk de auto in brand.

Souris klimt op tot ‘loodsbaas’. Hij krijgt de sleutel en mag van Nico blijven slapen in de loods. Souris, die tot dan bij een vriend inwoont, neemt meteen een tafelkleedje mee en installeert zich ’s avonds geregeld met een biertje en een jointje op de bank voor de tv. Hij heeft het, met andere woorden, voor elkaar. Totdat hij op 2 november rond 00.00 uur wordt geconfronteerd met de Posbankmoord.

„Ik wil niet lullig doen pik. Maar ik geloof je niet”, zegt Nico na de zoveelste ontkenning van Souris. „Die smeris liegt niet tegen mij.”

Dan oppert Nico’s maatje Carlo om een paspoort voor Souris te regelen. „Ja natuurlijk kan ik een paspoort regelen”, zegt Nico. „Weet je dat is het probleem niet. Maar als hij het niet gedaan heb, dan ga ik niet eh… tig rootjes uitgeven als-ie het niet gedaan heb.” En daarna: „Als je het gedaan heb dan wil ik wel wat voor je regelen.” Met een vals paspoort kan Souris misschien naar een kennis van Nico in Spanje. „Maar als je het niet gedaan hebt, hé prima, dan zou je misschien daar buiten je verhaal moeten doen”, zegt Nico. „Als je het echt niet gedaan hebt.”

„Ik heb echt niets gedaan.”

„Als je niks gedaan hebt moet je morgen gewoon naar huis gaan.”

„En dan…” vraagt Souris.

„Dan moet je gewoon gaan zitten wachten tot ze je komen halen. Want als je niks gedaan hebt heb je ook niets te vrezen.”

„Fucking hell”, zegt Souris. En even later: „Ik heb geen zin om op het politiebureau nou te zitten man.”

„Je moet damage control denken nou vriend”, zegt Nico. „Als er iets is, dan moet je het gewoon zeggen. Dan kunnen we kijken wat we kunnen doen. Ga er maar van uit dat ze je gaan komen halen vandaag of morgen.” En dan, als Nico op het punt staat de loods de verlaten, komt Souris naar hem toe. „Ik weet er wel meer van ja, dat wel.” Souris bekent zijn betrokkenheid bij de dood van Alex Wiegmink en vertelt hoe het zover kwam.
De gebruikte methode heeft de verklaringsvrijheid van de verdachte aangetast, betoogde Wieteke Drummen, advocaat van Souris R. Ze vindt dat door uitgeoefende druk zijn uitlatingen niet betrouwbaar zijn. Haar cliënt deed aan grootspraak en stoerdoenerij en bekende om zijn criminele status en bijbehorende financiële voordelen te behouden. Maar de rechter gaat daarin niet mee: Souris klampte zelf de undercoveragent aan. Van een overschrijding van toelaatbare druk is geen sprake geweest.

De citaten van Souris en Nico zijn afkomstig uit het strafdossier dat NRC heeft ingezien.