Ze zijn zenuwachtig voor de grote xtc-deal die na weken voorbereiding de volgende dag zal plaatsvinden en nu komt Nico, de baas, ook nog eens binnen met een chagrijnig hoofd.
„Slecht nieuws pik”, zegt hij tegen Souris R., het hulpje in de loods.
„Nou…”
„Er loopt een moordonderzoek en jij bent de hoofdverdachte… die Posbankmoord.” „Hoofdverdachte? Dat meen je toch niet.” Souris, een Brabantse kruimelcrimineel, had er eens twee uur voor op het politiebureau gezeten, als getuige. Maar dat was al dertien jaar geleden.
„Ja dat meen ik wel”, zegt Nico. Hij vertelt dat hij een ‘plat’ contact heeft bij de politie. Die liet hem weten dat DNA is gevonden op een muts vlak bij de uitgebrande auto waarin in 2003 het lichaam van Alex Wiegmink werd gevonden. Twee onbekenden zouden Wiegmink, een toevallige passant, hebben omgebracht in een bos. De daders werden nooit gevonden maar nu is dat DNA toegeschreven aan Souris R.
„Ik heb er niets mee te maken weet je wel… ik hoofdverdachte.”
„He pik eh… ik snap het, weet je”, zegt Nico geruststellend.
„What the fuck, ik ben daar nog nooit geweest man.”
Maar nu verandert Nico’s toon. „Wat denk je van mij dan pik. Er ligt me daar een fucking godsvermogen aan pillen in die auto, wat denk je nou. Ik moet het wel weten.”
„Zitten we hier nog wel clean?” vraagt Nico’s maatje Carlo zich hardop af. Misschien heeft de politie vanwege dit nieuws de loods al in het vizier, nét nu die pillendeal bijna rond is. 250.000 stuks.
Wat Souris niet weet: Nico ís de politie. Agent A3955. Net als zijn maatjes Carlo, Rob, Danny en Jesse maakt hij deel uit van de politie-eenheid Werken Onder Dekmantel (WOD). De agenten worden ingezet in zaken waarin justitie het bewijs moeilijk rond krijgt. Ze kunnen infiltreren in een crimineel netwerk of, zoals in dit geval, zélf een crimineel netwerk inclusief pillendeal fingeren om middels een geraffineerd psychologisch spel een verdachte te verleiden tot de bekentenis van een eerder gepleegd misdrijf.
Woensdag heeft de rechter Souris R. veroordeeld tot een gevangenisstraf van zestien jaar wegens doodslag op Alex Wiegmink. Vanwege een DNA-spoor, een verklaring van de medeverdachte en informatie die is verkregen door deze undercoveroperatie. Een mededader, die zichzelf na een uitzending van Opsporing Verzocht aangaf bij de politie, kreeg veertien jaar celstraf opgelegd.
Bedoeling van methode is om iemand in de waan te brengen dat hij zich in een veilige omgeving van gelijkgestemden bevindt. Een omgeving waarin hij uit vrije wil kan besluiten om bepaalde informatie te delen. Maar hoe vrij is die wil in de praktijk?
De Mr Big-methode is omstreden. De methode is effectief, vele verdachten bekennen. Maar deskundigen twijfelen over de waarde van die bekentenissen. Ton Derksen, hoogleraar wetenschapsfilosofie en schrijver over justitiële dwalingen, noemt Mr Big een „smerige” methode. „Ze creëren een situatie waarin het gevaarloos en zelfs aantrekkelijk is om iets te bekennen. Mensen in financiële nood, met een ethisch zwakker fundament, gaan overstag. Maar zulk bewijs zegt helemaal niets.” Mr Big kan onder omstandigheden een situatie creëren waarin óók voor een onschuldige het belang om een bepaald misdrijf te bekennen groter is dan om te ontkennen. In Canada, waar de methode al jaren wordt toegepast, zijn daarvan al enkele gevallen aan het licht gekomen. De hoogste rechter heeft daarop in 2014 de regels ervoor aangescherpt.
In de VS, Duitsland, Engeland en Frankrijk wordt de methode niet gebruikt. Maar in Nederland lijkt justitie Mr Big juist recentelijk te hebben ontdekt. In verschillende varianten dook hij het afgelopen jaar op. Verdachten werden door agenten die zich voordeden als criminelen meegenomen naar luxueuze Spaanse villa’s, ze werden rondgereden in mooie auto’s, getrakteerd op een bordeelbezoek, één was getuige van een (nep)gijzeling in een vakantiehuisje, een ander voelde zich door de ‘criminelen’ zo geïntimideerd dat hij aangifte deed bij de politie.
Waarborgen die gelden bij een officieel verhoor, zoals het recht om te zwijgen en het verbod om druk uit te oefenen op een verdachte, gelden niet in de context van een undercoveroperatie. Middels ‘enige’ druk een verdachte tot praten bewegen, is volgens de weinige jurisprudentie hierover toegestaan. „Juridisch zal het allemaal wel mogen”, zegt rechtspsycholoog Peter van Koppen over Mr Big. „Maar het gaat om de vraag: is het verstandig? Want wat bereik je ermee? Een bekentenis waarvan je geen idéé hebt wat die betekent.”
„Braddaa!! Alles coolll?” sms’t Souris in september 2016 aan Nico. De twee zijn vrienden geworden. Ze hebben elkaar via via leren kennen. In juni kreeg de 43-jarige Souris, een kleine, alcoholverslaafde drugsdealer, van iemand 100 euro om een mobiele telefoon naar een zakenrelatie te brengen. Die zakenrelatie bleek Nico. Ze spraken af op een terras en hadden het over auto’s, voetbal, vrouwen, de onderwereld en over honden. Nico leende Souris 50 euro om beltegoed van te kopen en vertelde over zijn criminele contacten. Nico was van plan in een loods in Veghel een pillendeal voor te bereiden en kon de hulp van Souris goed gebruiken. Ze spraken een dagvergoeding af van 100 euro voor klusjes in de loods. Geld dat Souris met zijn uitkering en drankverslaving goed kon gebruiken.
En inmiddels heeft Souris behalve een cd van André Hazes ook 560 euro van Nico geleend, voor een openstaande boete. Souris mag het terugbetalen met klusjes in de loods: hij pakt voor Nico’s organisatie xtc-pillen in en stopt ze in zelfgeconstrueerde kisten. Er staat een tv en een koelkast met biertjes voor hem klaar.
Souris merkt al snel dat Nico en zijn maten ‘serieuze’ jongens zijn. Hij ziet hoe Nico eens de auto verlaat met een vuurwapen om met een stel kampers te praten over een conflict. Een andere keer komen Danny (agent A3981) en Jesse (A3982) bij de loods aan met een auto die onder het bloed zit vanwege een steekpartij. Souris mag helpen meedenken hoe ze de sporen wegmoffelen. Op een parkeerplaats in Nijmegen steken ze later gezamenlijk de auto in brand.
Souris klimt op tot ‘loodsbaas’. Hij krijgt de sleutel en mag van Nico blijven slapen in de loods. Souris, die tot dan bij een vriend inwoont, neemt meteen een tafelkleedje mee en installeert zich ’s avonds geregeld met een biertje en een jointje op de bank voor de tv. Hij heeft het, met andere woorden, voor elkaar. Totdat hij op 2 november rond 00.00 uur wordt geconfronteerd met de Posbankmoord.
„Ik wil niet lullig doen pik. Maar ik geloof je niet”, zegt Nico na de zoveelste ontkenning van Souris. „Die smeris liegt niet tegen mij.”
Dan oppert Nico’s maatje Carlo om een paspoort voor Souris te regelen. „Ja natuurlijk kan ik een paspoort regelen”, zegt Nico. „Weet je dat is het probleem niet. Maar als hij het niet gedaan heb, dan ga ik niet eh… tig rootjes uitgeven als-ie het niet gedaan heb.” En daarna: „Als je het gedaan heb dan wil ik wel wat voor je regelen.” Met een vals paspoort kan Souris misschien naar een kennis van Nico in Spanje. „Maar als je het niet gedaan hebt, hé prima, dan zou je misschien daar buiten je verhaal moeten doen”, zegt Nico. „Als je het echt niet gedaan hebt.”
„Ik heb echt niets gedaan.”
„Als je niks gedaan hebt moet je morgen gewoon naar huis gaan.”
„En dan…” vraagt Souris.
„Dan moet je gewoon gaan zitten wachten tot ze je komen halen. Want als je niks gedaan hebt heb je ook niets te vrezen.”
„Fucking hell”, zegt Souris. En even later: „Ik heb geen zin om op het politiebureau nou te zitten man.”
„Je moet damage control denken nou vriend”, zegt Nico. „Als er iets is, dan moet je het gewoon zeggen. Dan kunnen we kijken wat we kunnen doen. Ga er maar van uit dat ze je gaan komen halen vandaag of morgen.” En dan, als Nico op het punt staat de loods de verlaten, komt Souris naar hem toe. „Ik weet er wel meer van ja, dat wel.” Souris bekent zijn betrokkenheid bij de dood van Alex Wiegmink en vertelt hoe het zover kwam.
De gebruikte methode heeft de verklaringsvrijheid van de verdachte aangetast, betoogde Wieteke Drummen, advocaat van Souris R. Ze vindt dat door uitgeoefende druk zijn uitlatingen niet betrouwbaar zijn. Haar cliënt deed aan grootspraak en stoerdoenerij en bekende om zijn criminele status en bijbehorende financiële voordelen te behouden. Maar de rechter gaat daarin niet mee: Souris klampte zelf de undercoveragent aan. Van een overschrijding van toelaatbare druk is geen sprake geweest.
De citaten van Souris en Nico zijn afkomstig uit het strafdossier dat NRC heeft ingezien.
